Macierzanka (tymianek) – jakie ma właściwości lecznicze i zastosowanie

Macierzanka to polska nazwa kilkuset gatunków roślin, znanych także jako… tymianek (od łacińskiej nazwy Thymus). Tymianek na pewno kojarzymy z rośliną przyprawową, chętnie stosowaną w naszej kuchni i dość często uprawianą, nawet na balkonach i parapetach.

Nazwa „tymianek” najbardziej przylgnęła do macierzanki tymianek (Thymus vulgaris), czyli tymianku właściwego. Ta roślina pochodzi z regionu Morza Śródziemnego i wraz ze śródziemnomorską kuchnią, upowszechniła się u nas.

Ale macierzanek jest znacznie więcej i niektóre z nich rosną też dziko w Polsce. Wśród nich warto zwrócić uwagę na macierzankę piaskową (Thymus serpyllum) oraz macierzankę zwyczajną (Thymus pulegioides). Pierwsza z nich rośnie obficiej na Niżu Polskim, druga – raczej na południu kraju.

Wszystkie trzy macierzanki mają zbliżony wygląd – to niskie krzewinki o wąskich lancetowatych listkach i najczęściej fioletowych, drobnych kwiatach (zdarzają się również kwitnące na biało). Kwiaty pojawiają się na końcach pędów, zebrane po kilka sztuk. Cała roślina ma też charakterystyczny, przyjemny zapach, a to za sprawą olejków eterycznych, które zawiera.

Zarówno macierzanka tymianek, jak i macierzanka piaskowa i macierzanka zwyczajna mają zbliżone właściwości lecznicze i zastosowanie, dlatego omówimy je razem.

Właściwości lecznicze macierzanki (tymianku) były znane i wykorzystywane od starożytności. Dioskurydes (grecko-rzymski lekarz, żyjący w I wieku n.e.) pisał „wszyscy znają tymianek” i zalecał stosowanie go m.in. na kaszel. Macierzanka ma rzeczywiście działanie wyksztuśne i pomaga w zwalczaniu tej dolegliwości (np. bardzo skuteczna jest łączona z podbiałem – taki zestaw można kupić w postaci tabletek do ssania).

Ale macierzanka (tymianek) ma również działanie odkażające – zwalcza zarówno grzyby, jak i wirusy i bakterie. Mówi się nawet o tym, że wspomaga działanie antybiotyków. Stosuje się ją np. do płukania gardła, ale działa też kojąco na skórę, również przy ugryzieniach komarów, czy lekkich poparzeniach. Macierzanka ma też właściwości relaksujące i działa korzystnie na układ nerwowy. Kąpiel z dodatkiem olejku eterycznego lub wywaru ukoi i nerwy, i skórę.

Macierzanka poprawia też trawienie i ma lekko wiatropędne działanie. Dlatego dodawana do ciężkostrawnych potraw, pomaga organizmowi uporać się z nimi.

Tymianek jest bardzo aromatyczną przyprawą, a jego łagodny smak przypada do gustu chyba każdemu. Świetnie pasuje do wszelkiego rodzaju warzyw, podawanych czy to na ciepło, czy w postaci sałatek. Podkreśla też smak mięs i ryb, zup i sosów. Jako przyprawę można stosować też macierzankę piaskową i macierzankę zwyczajną. Mają one nieco bardziej goryczkowy posmak niż tymianek.

Polskie gatunki macierzanki (piaskową i zwyczajną) możemy bez większego problemu uprawiać w ogrodzie. Pięknie wygląda na ogródkach skalnych, ale może też stanowić obrzeża rabat, dobrze rośnie też na suchych murkach. Macierzanka nie ma dużych wymagań uprawowych – potrzebuje słońca i przepuszczalnej ziemi. Dobrze znosi przejściową suszę. Macierzanka, szczególnie macierzanka piaskowa, jest rośliną bardzo miododajną, więc jeśli ją posadzimy w ogrodzie, spodziewajmy się wizyt pszczół.

Podobne wymagania ma macierzanka tymianek, ale nie jest ona w pełni mrozoodporna, dlatego lepiej nadaje się do uprawy w doniczkach (na zimę przenosimy je do domu).

Jeśli uprawiamy macierzankę tymianek, piaskową lub zwyczajną to możemy ją zbierać samodzielnie, praktycznie przez cały sezon. Zaleca się zbierać ją na początku kwitnienia, ale systematycznie ścinana, będzie regularnie kwitła i rozkrzewiała się. Warto ją również systematycznie suszyć, najlepiej w cieniu.

Bez problemu można przygotować napar z macierzanki do picia – łyżkę suszonej macierzanki wystarczy zalać szklanką wody i parzyć pod przykryciem przez ok. 15 minut. Taki napar, pity 3-4 razy dziennie pomaga przy grypie, przeziębieniu, zapaleniu oskrzeli. Kiedy przestygnie, można go dosłodzić miodem.

Równie proste jest przygotowanie macierzankowej kąpieli. Do tego potrzebujemy ok. 200 g ziela macierzanki, które zalewa się ok. 3 litrami wrzątku. Taki napar odcedza się i wlewa do wanny z wodą

Uwaga: mowa tu o zielu macierzanki czyli łodygach z liśćmi. Jeśli chcemy wykorzystać w ten sposób przyprawę kuchenną tymianek, to zwróćmy uwagę na to, że są w niej same liście, a więc jest ona nieco „mocniejsza”.

W drogeriach i sklepach zielarskich można kupić również olejki eteryczne – olejek macierzankowy (najczęściej na bazie macierzanki piaskowej) oraz olejek tymiankowy (na bazie macierzanki tymianek). Jeśli chcemy korzystać z macierzankowych kąpieli, to są one znacznie wygodniejsze w użyciu – wystarczy kilka kropli wlać do wanny. Można je także stosować do płukania gardła czy inhalacji, a także na skórę. Pamiętajmy tylko o dwóch rzeczach:

1. to ma być olejek eteryczny z macierzanki lub tymianku (a nie „olejek zapachowy” czy „kompozycja zapachowa”),
2. nigdy nie należy stosować olejku eterycznego w postaci nierozcieńczonej (wystarczy dolać do niego wody lub zwykłego oleju).

Polecamy też: Goździki - przyprawę o właściwościach leczniczych