Dziki bez czyli bez czarny
Czarny bez to średniej wielkości krzew. Ma sporo potocznych i regionalnych nazw, a wiele z nich mówi o jego właściwościach. Bez czarny (Sambucus nigra) jest nazywany bowiem m.in. bzem aptekarskim, bzem aptecznym, bzem leczniczym. Jest też znany jako dziki bez, bo rośnie dziko, szczególnie na obrzeżach lasów i łąk. Można go także uprawiać w ogrodach - to krzew o niewielkich wymaganiach. Najlepiej rośnie w słonecznych miejscach lub lekko zacienionych. Lubi żyzne i próchnicze ziemie. Jednak w praktyce radzi sobie niemal w każdych warunkach.
Lecznicze właściwości ma kora i liście czarnego bzu, jednak najczęściej wykorzystuje się jego kwiaty i owoce. Tym bardziej, że można z nich przygotować bardzo smaczne przetwory.
Kwiatostany czarnego bzu są duże (do 20 cm średnicy) – złożone są z mnóstwa małych białych kwiatów, które tworzą tzw. baldachogrona. Czarny bez kwitnie w maju-czerwcu. Natomiast od sierpnia do października dojrzewają jego owoce, przybierając niemal czarny kolor. O ile kwiaty czarnego bzu są wzniesione do góry, to grona z owocami zwisają w dół (zwróćmy na to uwagę, bo m.in. ta cecha odróżnia czarny bez od bzu hebda, który jest szkodliwy).
I to na właściwościach owoców czarnego bzu skupimy się w tym artykule i podpowiemy, co z nich warto zrobić.
Uwaga na właściwości trujące czarnego bzu
Pomimo że czarny bez ma potwierdzone właściwości lecznicze i można samodzielnie robić z niego przetwory itp., to trzeba wiedzieć, że wszystkie jego części zawierają toksyczne związki (m.in. sambunigrynę).
Najwięcej mają ich niedojrzałe owoce. Jednak obróbka termiczna (gotowanie, smażenie) likwiduje szkodliwe substancje. Nie należy tylko jeść niedojrzałych oraz surowych owoców czarnego bzu, ponieważ powodują one zatrucia.
Owoce czarnego bzu - właściwości lecznicze
Owoce czarnego bzu są bardzo pomocne w leczeniu przeziębień. Mają one właściwości przeciwgorączkowe, a także napotne i przeciwbólowe. Potwierdzono też ich właściwości przeciwwirusowe i antybakteryjne, a także zwiększające odporność organizmu. Owoce czarnego bzu mają też działanie wyksztuśne, bardzo pomocne przy uciążliwym kaszlu (można kupić syropy z nimi – zwróćmy uwagę na słowo „sambucus” w nazwie, a jeszcze lepiej – składzie).
Sprawdź też: Jakie właściwości ma aronia i na co pomaga
Ale to nie wszystko. Owoce czarnego bzu mają także działanie moczopędne i pomagają przy problemach z nerkami. Działają także oczyszczająco na organizm (w ten sposób poprawiają m.in. stan skóry, choć w kosmetyce i przy problemach skórnych stosuje się także kwiaty czarnego bzu; mają one tutaj zastosowanie zewnętrzne). Owoce czarnego bzu dobrze też wpływają na przemianę materii i mają lekko przeczyszczające właściwości.
Przypisuje się im też zdolność do obniżania poziomu trójglicerydów oraz cholesterolu (w tym „złego” cholesterolu LDL), a także wiązania wolnych rodników, czyli działają korzystnie na komórki.
Kiedy zbierać owoce czarnego bzu
Owoce czarnego bzu dojrzewają późnym latem i wczesną jesienią. Oczywiście zależy to od pogody, ale czas zbiorów przypada na sierpień-wrzesień, nawet październik. Owoce należy zbierać kiedy są w pełni dojrzałe, tzn. wszystkie „kuleczki” w danym baldachogronie mają mocno fioletowy, niemal czarny kolor.
Najlepiej ścinać całe baldachogrona, a w domu oddzielić owoce od szypułek. Sok owoców czarnego bzu ma ciemny i intensywny kolor, więc jeśli nie chcemy zafarbować sobie rąk, do pracy z nim lepiej używajmy gumowych rękawiczek.
Co zrobić z owoców czarnego bzu
Z owoców czarnego bzu możemy przygotować cały podstawowy repertuar domowych przetworów. Świetnie nadają się na soki, syropy, konfitury, dżemy, a także – wino i nalewki. Jedną z ich zalet jest to, że zawierają dużo pektyn, więc nie są potrzebne żadne żelujące dodatki.
Podstawowe zasady ich przygotowania nie odbiegają od przetworów z innych owoców. Wyjątkiem są wina i nalewki, do których używa się owoców czarnego bzu po ich przegotowaniu. A oto kilka przepisów na przetwory z owoców czarnego bzu.
Przepis na sok z czarnego bzu
Do przygotowania soku będzie potrzebny co najmniej 1 kg owoców czarnego bzu oraz woda i cukier (pod 1 szklance na każdy kilogram owoców). Owoce oczywiście myjemy i obieramy z szypułek. Zalewamy wodą z cukrem i gotujemy na małym ogniu przez ok. 2 godziny. Następnie przecieramy owoce, żeby się pozbyć pestek (najlepiej tak, żeby ich nie rozgniatać) i czysty sok gotujemy jeszcze przez godzinę. Następnie przelewamy do butelek lub słoików i pasteryzujemy.
Przepis na dżem z owoców czarnego bzu
Na 1kg owoców czarnego bzu będzie potrzebne ½ kg cukru (można użyć trzcinowego, który da ciekawy posmak) oraz pół szklanki wody. Owoce zalewamy wodą i gotujemy powoli aż owoce puszczą sok. Wtedy dodajemy cukier i mieszamy do jego rozpuszczenia. Gotujemy na małym ogniu, aż dżem odpowiednio zgęstnieje. Przekładamy do słoików i pasteryzujemy.
Nalewka z owoców czarnego bzu
Do przygotowania nalewki będziemy potrzebować: 1 kg owoców czarnego bzu, 2 szklanki wody, 1 szklanka cukru (można dać mniej jeśli chcemy uzyskać bardziej wytrawny smak), 0,5 litra spirytusu oraz 0,5 litra wódki. Do smaku można też dodać cynamon lub/i sok z cytryny.
Owoce zalewamy wodą i gotujemy (przez ok. 5 minut od zagotowania). Przecedzamy przez gęste sito lub gazę. Do uzyskanego soku dolewamy wódkę i spirytus, jeśli chcemy, można też dodać cynamon i sok z cytryny. Przelewamy do dużego słoja. Po siedmiu dniach dodajemy syrop cukrowy (cukier rozpuszczony w minimalnej ilości wody). Mieszamy i zostawiamy na co najmniej 8 tygodni.
