Anyżek z ogrodu, czyli jak uprawiać, zbierać i wykorzystać biedrzeniec anyż

Anyż ma bardzo charakterystyczny smak i zapach – słodkawy, ale z wyraźną korzenną nutą. Ten smak i wiele jego właściwości jest związanych z substancją zwaną anetolem. Występuje ona dwóch roślinach, które w nazwie mają "anyż":

• anyżu gwiaździstym (badianie właściwym Illicium verum)
• biedrzeńcu anyżu (anyżku Pimpinella anisum).

Pierwsza z nich – anyż gwiaździsty to spore i dość egzotyczne drzewo. Druga natomiast – biedrzeniec anyż jest rośliną zielną, którą możemy uprawiać w ogrodzie. I to właśnie biedrzeńca anyżu, zwanego po prostu anyżem lub anyżkiem, dotyczy ten artykuł.

Poznaj też: Anyż gwiaździsty - jego właściwości i zastosowanie

Biedrzeniec anyż występował dziko m.in. w Egipcie, Azji Mniejszej i na wybrzeżach Morza Śródziemnego. Nic więc dziwnego, że karierę zaczął robić już w starożytności. Jego właściwości lecznicze doceniali Egipcjanie (o anyżku wspomina słynny „medyczny” papirus Ebersa, datowany na 1500 p.n.e., a prawdopodobnie jeszcze nieco starszy). W nieco późniejszych czasach polecali go także greccy i rzymscy uczeni i lekarze (m.in. Pliniusz Starszy i Dioskurides).

Anyżek był też ceniony w średniowieczu – jego uprawę zalecał m.in. Karol Wielki. W bardziej północnych regionach Europy, w tym Polsce, upowszechnił się za sprawą zakonu benedyktynów.

Przez cały ten czas doceniano także walory smakowe i aromat anyżku. Służył on jako dodatek do wielu potraw (np. Rzymianie piekli z nim ciasto, które podawano na zakończenie uczty) i napojów. Biedrzeniec anyż jest też składnikiem tradycyjnych nalewek i likierów.

Zobacz: Jakie rośliny mylimy najczęściej i które pomyłki są naprawdę niebezpieczne

Biedrzeniec anyż jest rośliną z rodziny selerowatych. Dorasta do ok. 50 wysokości. Jego łodyga rozgałęzia się na ok. 2/3 wysokości. Liście mają dość zróżnicowany kształt, w zależności od tego, w której części rośliny wyrastają. Najczęściej są ząbkowane lub pierzaste (przypominają liście pietruszki oraz kopru). Kwiaty anyżku są białe, baldachowate. Owoce to tzw. rozłupnia, zawierająca nasiona.

UWAGA: biedrzeniec anyż w naturze nie występuje, choć czasem dziczeje z upraw (w Polsce bardzo rzadko). Dlatego jeśli spotkamy roślinę podobną, a nie jesteśmy znawcami roślin – absolutnie jej nie zrywajmy. Jest wiele roślin bardzo podobnych do anyżu (większość selerowatych), a wśród nich są również śmiertelnie trujące. I to właśnie je znacznie łatwiej spotkać niż prawdziwy anyżek.

Za to anyżek możemy bezpiecznie posiać w ogrodzie, kupując nasiona w sklepie ogrodniczym itp.

Biedrzeniec anyż jako przybysz z południa doceni słoneczne, ciepłe stanowisko. Lubi przepuszczalną i żyzną ziemię. Najlepiej rośnie na glebach wapiennych (zasadowych), raczej nie uda się na kwaśnych.

Nasiona anyżku wysiewa się w kwietniu wprost do gruntu. Nie należy ich siać gęsto, bo roślina rozrasta się na boki (rozstawa co ok. 20-30 cm). Jeśli siewki zejdą gęściej, należy je przerywać.

Biedrzeniec anyż nie wymaga specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych, poza regularnym odchwaszczaniem. Jest odporny na niedostatek wody, dlatego podlewanie go nie jest konieczne (chyba że panuje dłuższa susza). Anyżek jest rośliną jednoroczną.

Najbardziej wartościową częścią anyżku są jego owoce z nasionami, choć jadalne i zdrowe są wszystkie części rośliny. Owoce zbiera się je późnym latem (sierpień/wrzesień). Robimy to, kiedy pędy zaczynają zasychać, a owoce stają się na końcach szarozielone.

Żeby zebrać nasiona, ścina się całe łodygi i wiesza w pęczkach, owocami w dół. Pod nimi można rozłożyć papier (lub owinąć je np. gazą) bo część nasion spadnie sama. Resztę możemy pozyskać ręcznie, ocierając wyschnięte owocnie. Pamiętajmy, żeby suszyć anyżek (i inne zioła) w suchych, przewiewnych i koniecznie zacienionych miejscach (nie na słońcu!).

Anyżek ma wiele zastosowań – wykorzystuje się go w kuchni jaki przyprawę, ale też przy produkcji alkoholi oraz słodyczy. Jednocześnie ma pewne właściwości lecznicze i można przyrządzać np. napar z niego. Anyż stosuje się też w przemyśle perfumeryjnym.

Nasiona anyżu (całe albo pokruszone) można dodawać do różnych słodkości i ciast. Ale dobrze sprawdza się także w połączeniu z serami. Jeśli pieczemy chleb, warto również do niego dodać nasiona anyżku. Anyżkiem możemy też urozmaicić smak kompotu. Tym bardziej, że anyżek wspomaga trawienie i może nam pomóc po cięższym obiedzie.

Świeże liście anyżku oraz kwiaty można dodawać do sałatek – i owocowych, i bardziej wytrawnych (dobrze komponuje się np. z selerem naciowym).

Łodygę anyżku możemy dodawać do potraw gotowanych, np. zup czy gulaszy.

W krajach leżących w regionie Morza Śródziemnego popularnymi alkoholami, często pitymi jako aperitif, są wódki anyżowe. Występują one pod różnymi nazwami regionalnymi: we Francji – pastis, a Grecji – ouzo, w Turcji – raki (nie mylić z grecką wódką o tej samej nazwie, ale bez anyżu), na Bliskim Wschodzie – arak.

Szczegóły ich produkcji mogą się różnić, ale składnikiem, który odpowiada za ich charakterystyczny smak i aromat jest właśnie anyż (biedrzeniec). Wymienione wyżej alkohole są mocne (40-48%), ale można spotkać także słabsze i słodsze likiery.

Uwaga: do anyżówek można dodać wodę lub lód. Pod ich wpływem napój z przezroczystego zmieni się w opalizująco-mleczny i niemal nieprzeźroczysty. To normalna reakcja olejku zawartego w anyżu (anetolu) z wodą.

Anyżek wiele korzystnych dla zdrowia zastosowań, a najbardziej wartościową substancją, którą zawiera anyżek jest właśnie wspomniany wyżej anetol.

Anyżek pomoże m.in. na trawienie i problemy jelitowo-żołądkowe w tym wzdęcia (działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu, likwiduje wzdęcia i skurcze jelit; działa wiatropędnie). Anyżek złagodzi też kaszel (ma działanie wyksztuśne). Ma także właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Może pomagać przy trądziku i łysieniu androgennym. Anyżek działa korzystnie także na laktację.

W celach leczniczych stosuje się olejek anyżowy (zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie). Można przygotować także napar lub nalewkę.

Napar z anyżku robimy zalewając łyżkę nasion szklanką wrzątku. Zaparzamy przez ok. pół godziny i odcedzamy. Można dosłodzić do smaku, choć anyżek jest słodkawy w smaku (zawiera ok. 50% cukrów, a jego greckie miano ma wręcz „słodkość” w nazwie). Taki napar warto pić podzielony 2-3 dawki.

Do przygotowania nalewki z anyżu będzie potrzeba ok. 20 g anyżu. Zalewamy go szklanką spirytusu i zostawiamy na dwa tygodnie. Następnie spirytus zlewamy do butelki, a nasiona zalewamy ponownie – tym razem szklanką wódki. Po dwóch tygodniach obydwa płyny łączy się ze sobą, dodając d smaku miód lub skarmelizowny cukier.

Dr Różański podaje zbliżony, choć nieco prostszy przepis na leczniczą nalewkę z anyżu: 1 część pokruszonych nasion zalewa się 3-5 częściami alkoholu o mocy od 40 do 70%. Odstawia na ok. 2-3 tygodnie i odcedza.